Średniowieczne rotulusy z klasztoru premonstratensów na Ołbinie we Wrocławiu
11 średniowiecznych rotulusów stanowi unikalną pod względem treści oraz formy kolekcję dokumentów. Dokumentują one historię klasztoru, spory majątkowe prowadzone przez wrocławskich premonstratensów, są źródłem do historii zwyczajów prawnych na ziemiach polskich, sądownictwa kościelnego oraz wczesnych dziejów notariatu publicznego.
Rotulusy to unikatowa w skali polskiej i rzadka w krajach Europy Zachodniej forma dokumentu. Wywodzi się ona ze starożytności, ze zwoju papirusowego, a następnie pergaminowego. Średniowieczne rotulusy składają się z połączonych kart pergaminowych, zapisywanych równolegle do krótszej krawędzi, nawijanych najczęściej na drewniane drążki.
Stosowano je do zapisywania tekstów liturgicznych, suplik do papieża, opisywania spraw majątkowych i sądowniczych.
Wśród egzemplarzy wrocławskich znajduje się jeden z najdłuższych zachowanych w Europie (liczący 34 m) oraz jeden z najstarszych tego typu dokumentów (z 1257 r.). Poza Wrocławiem zachował się tylko jeden tego typu dokument w Polsce. Formę rotulusa ma rejestr cudów przypisywanych św. Stanisławowi, obecnie w Muzeum Archidiecezjalnym na Wawelu w Krakowie.
Są one ważnym świadectwem trwania polskości i języka polskiego na obszarze XIV-wiecznego Śląska, zmieniającego strukturę etniczną ludności pod wpływem kolonizacji niemieckiej.
Rotulusy wrocławskie przechowywano w powstałym w XII w. opactwie pod wezwaniem św. Wincentego na Ołbinie we Wrocławiu, przejętym pod koniec XII w. przez premonstratensów spod Kalisza. W 1529 r. rotulusy przeniesiono do dawnego klasztoru franciszkańskiego, gdzie były przechowywane do 1810 r., tj. do pruskiej sekularyzacji zakonów. Zbiór dokumentów włączono wówczas do archiwum Uniwersytetu Wrocławskiego, a następnie do Archiwum Prowincjonalnego we Wrocławiu, którego zbiory dziedziczy obecne Archiwum Państwowe.
