Unikalny opis jednego z największych przedsiębiorstw ówczesnej Europy
Krótki a dokładny opis zarządzania i stosunków w żupach wielicko-bocheńskich w 1518 roku to dokument sporządzony przez pisarza żupnego Stanisława Tarnowskiego z Nieszawy z inicjatywy Jana Bonera – zarządcy skarbu Jagiellonów i administratora ważnych przedsiębiorstw, takich jak mennica królewska, olbora olkuska oraz żupy w Bochni i Wieliczce. W II połowie XVI wieku wykonano odpis tego dokumentu, który z uwagi na fakt, iż nie zachował się oryginał, jest obecnie najstarszą jego kopią. Zabytek liczy 81 kart i jest poświęcony precyzyjnemu opisowi struktury wewnętrznej i funkcjonowaniu scentralizowanego przedsiębiorstwa królewskiego, jednego z największych w ówczesnej Europie. Źródło zawiera wyliczenie oraz charakterystykę urzędów i kategorii pracowników, ich obowiązki i wynagrodzenie, system obliczania należności za pracę i towar, sposób zaopatrywania żup w niezbędne artykuły, a także omówienie rodzajów soli, ich cen i metod zbytu. Opis żup krakowskich jest dokumentem unikatowym, niemającym odpowiedników w europejskiej literaturze ekonomicznej.
Oryginał tekstu nie zachował się. W II połowie XVI wieku wykonano odpis dokumentu, którego losy nie są znane aż do połowy XIX wieku, kiedy trafił w ręce znakomitego krakowskiego antykwariusza Izaaka Himmelblaua. W 1866 roku zaoferował on rękopis Towarzystwu Naukowemu Krakowskiemu, które dokonało zakupu za stosunkowo niewielką kwotę. Wtedy zabytek stał się własnością Towarzystwa Naukowego Krakowskiego, a następnie Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk.
Fotografie: Jakub Chojnacki