Data 1900-maj 1940 r.

Instytucja przechowująca Muzeum Katyńskie Oddział Martyrologiczny Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie

Poruszające świadectwa jednego z najtragiczniejszych wydarzeń w polskiej historii, potwierdzające i dokumentujące sprawstwo zbrodni dokonanej przez Sowietów.

Wiosną 1940 roku NKWD rozstrzelało w okolicach Katynia prawie 22 tysiące polskich obywateli – oficerów, policjantów, pracowników innych służb mundurowych i przedstawicieli polskiej inteligencji. Kolekcję tworzą dokumenty odkryte przy ciałach ofiar podczas prac ekshumacyjnych w miejscach dołów śmierci w Charkowie, Miednoje i Katyniu.

Obejmuje ona 2649 obiektów w językach polskim, ukraińskim, angielskim, niemieckim i rosyjskim. Składają się na nią dokumenty osobiste (dowody osobiste, książeczki wojskowe, metryki, zaświadczenia), banknoty polskie i sowieckie, gazety, bibułki papierosowe z zapisami, druki urzędowe, fragmenty książek. Zachowały się one w różnym stanie fizycznym ze względu na fakt, że przez ponad 50 lat tkwiły w masowych mogiłach ofiar zbrodni katyńskiej.

Najcenniejszym i najbardziej poruszającym świadectwem dramatycznych wydarzeń są dokumenty z notatkami o charakterze pamiętnikarskim pozostawione przez jeńców i ich bliskich, korespondencja jeńców z rodzinami i spisy osób przetrzymywanych w obozach specjalnych NKWD.

Część dokumentów odkryto podczas ekshumacji niemieckich przeprowadzonych w 1943 r., a większość z nich – podczas prac sondażowo-ekshumacyjnych w latach 1991-2000 w miejscach dołów śmierci w Charkowie i Miednoje.

Odnalezione dokumenty przywieziono do Polski, gdzie zostały przekazane w latach 1991, 1992 i 2016 do Muzeum Wojska Polskiego. W 1993 r. powstał specjalny oddział  w Muzeum Wojska Polskiego do zabezpieczenia tych pamiątek historycznych. Po wydobyciu z mogił dokumenty zostały poddane gruntownym zabiegom konserwatorskim.

Dokumenty posiadają kopie cyfrowe, z których część jest już dostępna na stronie internetowej Muzeum.

Kolekcja archiwaliów odkrytych w dołach śmierci jest największym tego typu zbiorem dokumentów w Polsce.

Zbrodnia katyńska to jedno z najtragiczniejszych wydarzeń w polskiej historii. Jej sprawcy nigdy nie zostali ukarani, a informacje o zbrodni przez wiele lat po wojnie były przemilczane. Mimo przyznania się władz ZSRR do winy, nadal w polityce historycznej w Rosji szerzone jest „kłamstwo katyńskie”, a winą obarczane są wojska niemieckie. Zbrodnia katyńska pozostaje trudnym tematem również w relacjach polsko-białoruskich. Do tej pory nie udało się przeprowadzić ekshumacji ciał pomordowanych w Kuropatach na Białorusi, trwają też poszukiwania tzw. listy białoruskiej ofiar zbrodni.

Fotografie znalezione w zbiorowych mogiłach w Miednoje, Muzeum Katyńskie Oddział Martyrologiczny Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, fot. G. Jakubczyk.

Książeczka stanu służby oficerskiej należąca do Antoniego Małka znaleziona podczas ekshumacji niemieckich w Katyniu w 1943 r., Muzeum Katyńskie Oddział Martyrologiczny Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, fot. G. Jakubczyk.

Kartka pocztowa wysłana do Józefa Orła przez rodzinę znaleziona w zbiorowych mogiłach w Miednoje, Muzeum Katyńskie Oddział Martyrologiczny Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, fot. G. Jakubczyk.