Data 1916 – 1920

Instytucja przechowująca Uniwersytet Jagielloński, Biblioteka Jagiellońska w Krakowie

Walka o powrót Polski na mapy świata

Eugeniusz Mikołaj Romer (1871-1954), geograf, profesor uniwersytetów we Lwowie i w Krakowie, twórca nowoczesnej kartografii polskiej, to jedna z tych postaci, które swoją wiedzą i umiejętnościami w ogromnym stopniu przysłużyły się odbudowie państwa polskiego po okresie rozbiorów.

Walka Romera o kształt odrodzonej Polski toczyła się poza polami bitew, jednak jej ogromnego znaczenia nie da się zakwestionować. Romer zaangażował się w wytyczenie i ustalenie granic kraju po latach nieistnienia na mapach świata, czyli w prace, mające fundamentalne znaczenie dla odbudowy polskiej państwowości. Problemem tym zajmował się jeszcze podczas trwania I wojny światowej – w 1916 r. wraz ze swymi współpracownikami opracował Geograficzno-statystyczny atlas Polski, w którym przedstawił podstawowe dane dotyczące ziem polskich z zakresu podziału administracyjnego, geografii fizycznej, gospodarki, rolnictwa i demografii, wykorzystane w późniejszych pertraktacjach pokojowych dotyczących ustalania granic odrodzonej po zaborach Polski.

W kwestie związane z ustaleniem ostatecznych granic Polski Eugeniusz Romer zaangażował się szczególnie mocno w najbardziej gorącym okresie, w latach 1918–1921. Jako ekspert polskiej delegacji na konferencję pokojową w Paryżu (1919–1920 r.) brał udział w negocjacjach dotyczących spraw geograficznych. Uczestniczył tam w ponad 70 konferencjach z udziałem ekspertów z innych krajów, podczas których ustalany był kształt Europy po zakończeniu I wojny światowej, w tym granice odradzającej się Polski. Podobną rolę pełnił również podczas konferencji w Rydze (1920 r.), gdzie decydował się kształt wschodniej granicy Polski.

Pozostałe po Romerze materiały – atlas, mapa i rękopisy – są podstawowymi źródłami wiedzy na temat przebiegu walki dyplomatycznej o granice Polski w latach 1919–1920. Pamiętnik paryski (1919) i diariusz preliminarzy pokojowych w Rydze (1920 r.) to unikatowe relacje naocznego świadka, pokazujące szczegółowy przebieg negocjacji pokojowych i procesów rozwiązywania sporów o granice państwa polskiego.
Mapa, będąca wynikiem rozmów pokojowych z przedstawicielami Rosji Radzieckiej w Rydze, jest jedynym zachowanym w zbiorach polskich dokumentem przedstawiającym dokładny, naniesiony czerwonym atramentem przebieg granicy polsko-rosyjskiej z 1920 r. Na jej odwrocie widnieje krótka, odręczna, techniczna informacja, która dla rodzącego się państwa miała jednak fundamentalne znaczenie: Mapa na której wykreśliłem granicę polsko-rosyjską z traktatu /preliminarz/ rygskiego[!] dnia 8/X około 4 rano – rysunek zaaprobowany z poprawką przez eksp. Rosyjskiego, jen. [Teodora] Nowickiego. E. Romer. Ryga 8. X. 1920.