Traktat pokoju między Polską a Rosją i Ukrainą podpisany w Rydze 18 marca 1921 r.
Dokument kończący okres stanowienia państwa polskiego
Traktat pokoju, zawarty podczas rozpoczętej we wrześniu 1920 roku konferencji w Rydze, miał doniosłe znaczenie nie tylko dla państw będących jego stronami, ale również dla Europy Środkowo-Wschodniej – jako jeden z filarów gwarantujących stabilność regionu. Dla Polski oznaczał zakończenie okresu stanowienia państwa, wytyczania jego granic, otwierając drogę dla pokojowego rozwoju odrodzonego kraju.
Składający się z 26 artykułów traktat został podpisany 18 marca 1921 r. przez przedstawicieli Polski, Rosji i Ukrainy. Dokument ten kończył wojnę polsko-bolszewicką z lat 1919–1920 i ustalał przebieg granic między sygnatariuszami. W kwestii rozstrzygnięć terytorialnych Polska rezygnowała z ziem dawnej Rzeczypospolitej położonych na wschód od granicy ustalonej w Rydze, a Rosja i Ukraina z roszczeń do ziem na zachód od wytyczonej linii granicznej. Strony zobowiązały się również do nieingerowania w sprawy wewnętrzne drugiego państwa.
Traktat regulował również inne, sporne dotąd kwestie, w tym roszczenia finansowe Polski wobec Rosji, losy ludności polskiej na terenach Rosji Radzieckiej czy wymianę jeńców wojennych. Ogromne znaczenie miał również fakt, że zapisy traktatu umożliwiły skuteczne przeprowadzenie procesu rewindykacji zagrabionych polskich dóbr kultury (dzieł sztuki i zabytków), także po II wojnie światowej.
Pokój ryski, choć trwał zaledwie 20 lat, pozwolił przetrwać przez okres jednego pokolenia wielu nowo utworzonym państwom narodowym, w tym Polsce i krajom bałtyckim – Litwie, Łotwie i Estonii – co miało kolosalne znaczenie dla utrwalenia poczucia tożsamości narodowej tych społeczeństw.
Oryginalny egzemplarz dokumentu składa się z 17 papierowych kart, połączonych za pomocą biało-czerwonego sznurka, związanego i zalakowanego dziesięcioma czerwonymi pieczęciami z inicjałami osób ratyfikujących traktat. W okresie międzywojennym przechowywany był w Ministerstwie Spraw Zagranicznych. We wrześniu 1939 roku został ewakuowany wraz z innymi umowami i traktatami. 3 maja 1948 roku, za pośrednictwem Ambasady RP w Moskwie, przekazano go do Archiwum Ministerstwa Spraw Zagranicznych w Warszawie. W 2023 roku dokument został przekazany do zasobu Archiwów Państwowych do Archiwum Akt Nowych.