Księga liturgiczna używana podczas wielkich wydarzeń kościelnych i państwowych
Ewangelistarz powstał najprawdopodobniej pod koniec XI wieku i aż do wieku XIX był używany do uroczystych liturgii mszalnych, sprawowanych przez arcybiskupów gnieźnieńskich (od XV wieku – prymasów Polski). Ostatni raz błogosławił nim wiernych Jan Paweł II w Gnieźnie w roku 1997 i w Bydgoszczy w roku 1999. Kodeks należy do wyjątkowej grupy ksiąg wykonanych z wielką starannością za pomocą szlachetnych kruszców. Obiekt jest jednym z czterech zachowanych do dziś kodeksów noszących znamię jednego skryptorium. Oprawa ewangelistarza została wykonana w renesansie z desek powleczonych brązową skórą, na którą nałożono srebrne, pozłacane plakiety. Przednia oprawa przedstawia scenę ukrzyżowania Chrystusa, przy którego krzyżu stoi Najświętsza Maryja Panna i św. Jan. Kodeks został ponownie oprawiony prawdopodobnie w XVII wieku, przy czym przycięto jego blok i nieumiejętnie nałożono srebrne elementy oprawy. W 1979 roku został rozebrany w związku z wykonaniem fotografii do publikacji. Przy tej okazji wyciągnięto z niego jedną składkę, która należała do innego ewangelistarza, a do Złotego kodeksu trafiła przypuszczalnie w XVII wieku.
Istnieją różne hipotezy dotyczące powstania Złotego kodeksu gnieźnieńskiego. Jako miejsce jego wykonania wskazuje się albo Bawarię (Ratyzbona), albo Czechy (Praga). Mógł zostać ofiarowany katedrze gnieźnieńskiej przez Bolesława Śmiałego z okazji jego koronacji królewskiej, która miała miejsce właśnie w Gnieźnie w 1076 roku. Wedle innej hipotezy mogła go ofiarować Judyta, żona księcia Władysława Hermana – wówczas przybyłby on do Gniezna nieco później. Obecnie przechowywany jest w Archiwum Archidiecezjalnym w Gnieźnie.
Zobacz więcej zdjęć Złotego kodeksu gnieźnieńskiego
Fotografie: Jerzy Andrzejewski