Psałterz floriański

Data koniec XIV – początek XV w.

Instytucja przechowująca Biblioteka Narodowa w Warszawie

Najstarszy zachowany przekład tekstów psalmów ze Starego Testamentu, a jednocześnie jeden z najstarszych zabytków języka polskiego.

Psałterz floriański zawiera zbiór psalmów w języku polskim, łacińskim i niemieckim. Spisany został na pergaminie staranną minuskułą gotycką i bogato iluminowany.

Jest on bezcennym dokumentem świadczącym o rozwoju oraz stanowiącym podstawę badań filologicznych i historycznych nad średniowiecznym kształtem języka polskiego.

Powstanie psałterza wiąże się z postacią św. królowej Jadwigi z dynastii Andegawenów, której herb zamieszczono na jednej z kart dokumentu. W pierwszej poł. XV w. jego właścicielem był patrycjusz budziński Janz Lipan (zm. 1438/1440). Prawdopodobnie w XVI w. psałterz w niewyjaśnionych okolicznościach trafił za granicę. Jedna z hipotez mówi o kradzieży kodeksu podczas pożaru Krakowa w 1556 r. albo wywiezieniu w tym samym roku do Włoch przez królową Bonę, gdy opuszczała Kraków. Według dawniejszej literatury przedmiotu przypuszczano także, że psałterz wywiozła Katarzyna Habsburżanka, która opuściła Polskę w 1565 r. i do śmierci pozostała w Linzu.

Z zapiski zachowanej na kartach manuskryptu wiadomo, że w 1557 r. bliżej nieznany Bartłomiej Siess nabył go od włoskiego kupca. Od 1637 r. do 1931 r. kodeks należał do opactwa kanoników regularnych i był przechowywany w ich opactwie św. Floriana pod Linzem w Austrii (stąd nazwa Psałterz floriański nadana w 1871 r. przez Władysława Nehringa). Bywa też nazywany Psałterzem Jadwigi.

W okresie II Rzeczypospolitej w imieniu rządu polskiego odkupił go z Austrii Ludwik Bernacki, dyrektor lwowskiego Ossolineum  i przekazał do zbiorów Biblioteki Narodowej w Warszawie.

W czasie wojny psałterz czekała dalsza tułaczka. W 1939 r. rękopis zabezpieczono w Banku Gospodarstwa Krajowego. Został on ewakuowany razem z rządem polskim przez Rumunię do Francji. Następnie kodeks przewieziono do Kanady, gdzie w 1946 r. zdeponowano go w Bank of Montreal w Ottawie. Do Polski wrócił w 1959 r. i ponownie został złożony w zbiorach Biblioteki Narodowej w Warszawie.

Psałterz floriański jest w całości dostępny online w zbiorach wirtualnych, w projekcie Polona Biblioteki Narodowej.