Najważniejszy dokument w dziejach Hetmańskiego Grodu.
Podpisany w niedzielę przewodnią 10 kwietnia 1580 roku w Jarosławcu, otwierał możliwości gospodarczej i społecznej organizacji renesansowego miasta, zgodnie z ideą jego pomysłodawcy i fundatora Jana Zamoyskiego, kanclerza i hetmana wielkiego koronnego oraz architekta Bernarda Moranda.
Projekt Zamościa nawiązywał do nigdy nie zrealizowanego w praktyce pomysłu Leonarda da Vinci na miasto idealne. Jego głównym założeniem była budowa polegająca na symetrycznej, opartej na prostych figurach geometrycznych topografii, szerokich ulicach i jednym stylu architektonicznym. Ważną rolę odgrywała dwupoziomowość zabudowy. Miasto na poziomie gruntu służyło zamożniejszym mieszkańcom do spacerów i rozrywek, pod ziemią zaś, dzięki sieci kanałów wodnych, magazynom. Pomysł Leonarda wykorzystano przy budowie włoskiej Palmy Novy oraz polskiego Zamościa.
Zamość rozwijał się prężnie jako siedziba rodowa Zamoyskich oraz miasto szczycące się czwartą uczelnią wyższą na terenie Rzeczypospolitej – Akademią Zamojską, oficjalnie otwartą w 1595 r. W akcie fundacyjnym uczelni z 1600 r. znalazły się znane słowa kanclerza Zamoyskiego: „Takie są rzeczypospolite, jakie ich młodzieży chowanie”. Uczelnia zdobyła rozgłos i uznanie nie tylko w Polsce, ale także w całej Europie, dzięki czemu Zamość na przełomie XVI i XVII wieku był jednym z głównych ośrodków myśli naukowej w Polsce.
Zamość stał się również stolicą latyfundium – Ordynacji Zamojskiej, utworzonej przez Jana Zamoyskiego w 1589 r. i zlikwidowanej po kilku stuleciach, w 1944 r. w ramach przeprowadzonej reformy rolnej.
Miasto pełniło też ważne funkcje obronne. Twierdza Zamość budowana była przez ponad 40 lat od momentu lokacji. Sprawdzianem jej roli i wytrzymałości były oblężenia wojsk kozacko-tatarskich w czasie powstania Chmielnickiego oraz oddziałów szwedzkich podczas tzw. Potopu. Status twierdzy Zamość utracił dopiero w 1866 r., gdy oblężenie Sewastopola ostatecznie ujawniło anachroniczność tego typu środków obrony.
Przywilej lokacyjny miasta Zamościa przechowuje Archiwum Państwowe w Zamościu.
Przywilej lokacyjny miasta Zamościa, Archiwum Państwowe w Zamościu.