Data 17 września 1374 roku

Instytucja przechowująca Muzeum Narodowe w Krakowie Oddział Biblioteka Książąt Czartoryskich

Przywilej koszycki to dokument o ogromnym znaczeniu dla historii i ustroju państwa polskiego. Uważany za ostatni etap kształtowania się stanu szlacheckiego przenosił ciężar odpowiedzialności za państwo z panującego władcy na stan szlachecki.

Przywilej koszycki nadany został polskiej szlachcie przez króla Ludwika Węgierskiego w Koszycach w zamian za uznanie przez szlachtę praw do korony polskiej jednej z jego córek. Zawarta w nim zgoda szlachty polskiej na przyjęcie za królową Polski jednej z dwóch córek węgierskiego władcy stanowiła zmianę zasady następstwa tronu i otwierała drogę do niego kobiecie. 10 lat później władczynią Polski została Jadwiga Andegaweńska, późniejsza święta. Jej małżeństwo z Władysławem Jagiełłą dało początek dynastii Jagiellonów panującej do 1572 r.

Tekst przywileju zredagował Zawisza z Kurozwęk, kanclerz koronny. Dokument rozciągał się na cały kraj, ale odnosił się tylko do szlachty. Dzięki przywilejowi, szlachta zyskała wpływ na wybór następcy tronu i szereg innych przywilejów.

Władca zobowiązał się, że m.in.:

• nie nada żadnej z istotnych godności i zaszczytów „przybyszom i obcym, lecz tylko mieszkańcom ziem królestwa, w których tego rodzaju godności i zaszczyty istnieją”,
• zagwarantuje niepodległości i całości królestwa polskiego,
• nie ustanowi nowych podatków bez zgody rycerstwa (z wyjątkiem stałego podatku),
• zwolni szlachtę od obowiązku budowy i naprawy zamków (z wyłączeniem sytuacji, gdy odbudowy wymagałyby zagrożone wojną umocnienia pograniczne na Rusi Halickiej lub gdy na budowę nowego zamku wyraziłaby zgodę cała szlachta) i obowiązku utrzymywania dworu królewskiego w czasie jego podróży po kraju (tzw. stacje),
• nie powoła rycerstwa do wyprawy poza granice kraju (a gdyby jednak do takowej doszło, opłaci jej uczestników i wykupi ich z niewoli).

Przywilej koszycki stanowił natomiast wyraźnie o obowiązku służby przez szlachtę na rzecz Królestwa – Polski, co wyrażało się w następujących słowach – zapisanych w przywileju „gdyby nastąpił napad nieprzyjaciół na rzeczone [czyli polskie] królestwo, wówczas szlachta królewska winna całą mocą pospieszyć dla odwrócenia gwałtów”.