Przez „szklane domy” do wolnej Polski
Wydane w 1925 roku Przedwiośnie Stefana Żeromskiego jest jedną z najważniejszych polskich powieści społeczno-politycznych XX wieku, od momentu wydania wzbudzającą żywe zainteresowanie komentatorów i interpretatorów. Jest to także dzieło o wyjątkowej randze w dorobku popularnego autora, będące zarazem literackim podsumowaniem jego życia (pisarz zmarł w roku publikacji).
Autor przedstawił złożony obraz polskiej rzeczywistości na „przedwiośniu” wolności po latach zaborów – w drodze do niepodległości oraz w pierwszych latach po jej odzyskaniu, nakreślił panoramę ówczesnych poglądów politycznych, programów modernizacyjnych i pokazał dynamikę przemian społecznych, kształtowania się państwowości. Cezary Baryka, główny bohater powieści „dojrzewający do polskości” na tle burzliwych wydarzeń początku XX wieku, stał się postacią niezwykle istotną dla kolejnych pokoleń Polaków.
Przedwiośnie od początku odniosło czytelniczy sukces – od momentu opublikowania w 1925 roku w krakowskiej oficynie Jakuba Mortkowicza do 1928 roku doczekało się aż 6 wydań. W latach 1946–1996 w wydawnictwie „Czytelnik” ukazało się ponad 30 wydań indywidualnych oraz 9 w ramach edycji zbiorowych. W 1982 roku powieść weszła w skład I serii Biblioteki Narodowej wydawanej przez Zakład Narodowy im. Ossolińskich, w której publikowane są najistotniejsze polskie utwory literackie. Od 1993 roku przedruki ukazały się jeszcze niemal 40 razy. W 2018 roku Przedwiośnie zostało ogłoszone lekturą akcji Narodowego Czytania.
W związku z tym, że nie zachował się czystopis Przedwiośnia, brulion znajdujący się w zbiorach Biblioteki Narodowej pozostaje jedynym rękopiśmiennym źródłem informacji na temat kształtowania się ostatecznej wersji powieści. Tekst utworu został zapisany dwustronnie na 95 kartach, widoczne są na nim liczne skreślenia i poprawki. Rękopis prawdopodobnie powstawał w latach 1921–1924. W czasie II wojny światowej przechowywany był w podziemiach kamienicy przy Rynku Starego Miasta w Warszawie, gdzie mieściła się oficyna wydawnicza Jakuba Mortkowicza. Po wojnie został odzyskany przez Monikę Żeromską, córkę pisarza. W 2002 roku podarowany został Bibliotece Narodowej przez Fundację na Rzecz Utrzymania Spuścizny po Stefanie Żeromskim. Ze względu na wyjątkową wartość tego dokumentu, a także na problemy i wymogi konserwatorskie pozostaje pod specjalną ochroną. Czytelnicy mogą zapoznać się z kopią cyfrową rękopisu w serwisie polona.pl.