Projekt Dekretu o Ordynacji Wyborczej do Sejmu Ustawodawczego z 6 grudnia 1918 r.
Prawa wyborcze dla kobiet!
Projekt Dekretu o Ordynacji Wyborczej do Sejmu Ustawodawczego, ogłoszony w Dzienniku Praw Państwa Polskiego nr 18 poz. 46 z 6 grudnia 1918 r., stanowiący załącznik do punktu 5. protokołu trzeciego posiedzenia Rady Ministrów Republiki Polskiej z 19 listopada 1918 r. to dokument przełomowy w historii państwa polskiego. Jest aktem o wartości ponadczasowej z racji czasu i miejsca jego powstawania, a przede wszystkim przedmiotu i zakresu jego regulacji. Zapis o znaczeniu fundamentalnym dotyczył czynnego i biernego prawa wyborczego przysługującemu obywatelom, bez względu na płeć, po ukończeniu 21 roku życia. Przyznaniem praw wyborczych kobietom, Polska wyprzedziła wiele państw o ugruntowanym systemie rządów demokratycznych, jak Francja czy Stany Zjednoczone. Marszałek Józef Piłsudski rozpatrywał kwestię praw obywatelskich dla kobiet w kontekście ich zasług i działań skierowanych na odrodzenie państwa, zarówno udziału czynnego, jak i ukierunkowanego na wychowanie dzieci w kręgu kultury polskiej.
Powołany przez Józefa Piłsudskiego rząd Jędrzeja Moraczewskiego na pierwszym posiedzeniu rządu, zajął się sprawą wyborów i ordynacji wyborczej. Podstawą uchwały Rady Ministrów był projekt przygotowany przez zespół Mieczysława Niedziałkowskiego, na zlecenie rządu Józefa Świeżyńskiego. Projekt po naniesieniu poprawek został ogłoszony w Dzienniku Praw Państwa Polskiego nr 18 poz. 46 z 6 grudnia 1918 r. Znaczenie i wagę dokumentu potęguje fakt, iż jego sygnatariuszami były osoby kluczowe dla historii odradzającego się Państwa Polskiego: Naczelnik Państwa Józef Piłsudski, premier Jędrzej Moraczewski, minister spraw wewnętrznych Stanisław Thugutt.
W treści orędzia rządu Moraczewskiego z 20 listopada 1918 r. zapowiedziano: „Sejm Ustawodawczy, oparty na powszechnym, równym, bezpośrednim, tajnym
i proporcjonalnym głosowaniu wszystkich obywateli i obywatelek, mających 21 lat skończonych, zdecydowani jesteśmy zwołać w początku roku przyszłego, ustalając dzień wyborów na ostatnią niedzielę stycznia”. Zapowiedziano też rychłe ogłoszenie ordynacji wyborczej.
Ordynacja wyborcza dla Sejmu Ustawodawczego była oparta na demokratycznych zasadach tzw. pięcioprzymiotnikowego prawa wyborczego. Szeroko określone czynne prawo wyborcze, niski cenzus wieku – 21 lat, uzyskanie po raz pierwszy przez kobiety prawa głosu, brak innych poza wymogiem zamieszkania (co najmniej od przedednia ogłoszenia wyborów) cenzusów, to charakterystyczny rys tej ordynacji. Przyznaniem praw wyborczych kobietom Polska wyprzedziła wiele państw demokratycznych. Czynnego prawa wyborczego nie uzyskali wojskowi, natomiast bierne prawo określono równie szeroko. Przysługiwało ono wszystkim posiadającym czynne prawo wyborcze. Z prawa wybieralności korzystać mogli również wojskowi służby czynnej. Pozostałe zasady prawa wyborczego: równość, tajność, bezpośredniość, proporcjonalność stanowić miały gwarancję, że skład Sejmu Ustawodawczego odzwierciedlać będzie obraz stanu politycznego w państwie. Jednocześnie z dekretem o sejmowej ordynacji wyborczej ogłoszony został dekret o wyborach do Sejmu Ustawodawczego. Wyznaczono je na 26 stycznia 1919 r.
Dokument sporządzono w języku polskim, w formie maszynopisu, z odręcznymi uwagami naniesionymi na etapie jego przygotowywania. Projekt Dekretu o Ordynacji Wyborczej do Sejmu Ustawodawczego zawiera zmiany i uzupełnienia dokonane ręcznie, przed obradami Rady Ministrów, rozpatrywane na równi z tekstem drukowanym. Poprawki te przewidywały, przez wykreślenie odpowiedniego artykułu, nadanie wojskowym w służbie czynnej prawa głosowania. Rada Ministrów przywróciła tekst poprzedni, uznając w ten sposób za słuszne pozbawienie wojskowych czynnego prawa wyborczego.