Jak powstawały Legiony
Galicja i Kraków odegrały znaczącą rolę w procesie przywracania Polsce niepodległości. Jedną z inicjatyw przybliżających realizację tego celu było utworzenie w 1914 r. w Krakowie Naczelnego Komitetu Narodowego. Do jego powstania doszło podczas posiedzenia Koła Polskiego w parlamencie austriackim, w którym wzięli udział przedstawiciele wszystkich polskich stronnictw politycznych działających na terenie zaboru. Komitet był najwyższą instancją w zakresie wojskowej, skarbowej i politycznej organizacji polskich sił zbrojnych – politycznym i organizacyjnym zapleczem Legionów Polskich, utworzonych na mocy jego odezwy.
Akta Naczelnego Komitetu Narodowego dokumentują proces powstawania i działania formacji wojskowej, która walnie przyczyniła się do odzyskania przez Polskę niepodległości. Są świadectwem wysiłku podejmowanego w walce o suwerenność w okresie przełomowym dla istnienia polskiej państwowości. Zawierają materiały dotyczące osób, których działalność państwowa, społeczna czy kulturalna miała ogromne znaczenie także w latach późniejszych, po roku 1918.
Archiwum Naczelnego Komitetu Narodowego podzielone jest na dwie części, z których pierwsza obejmuje akta, a druga księgi. Największą wartość przedstawia grupa akt, która dokumentuje działalność i program polityczny Komitetu, poszczególnych stronnictw i ugrupowań, z uwzględnieniem stosunków krajowych i zagranicznych. Zespół, liczący ponad 34 metry bieżące akt, to cenne źródło wiedzy na temat udziału Polaków w I wojnie światowej i procesu odzyskiwania niepodległości. Materiały znajdujące się w aktach niejednokrotnie zastępowały źródła bezpowrotnie utracone podczas II wojny światowej.
Scalanie akt wytworzonych przez Naczelny Komitet Narodowy i jego rozliczne agendy rozpoczęło się wraz z likwidacją tego ciała, pod koniec 1916 r., i trwało do 1920 r. Akta zostały następnie przekazane w 1920 r. do Archiwum Aktów Dawnych miasta Krakowa (początkowo jako depozyt, a w 1923 r. jako własność). Część z nich znalazła się również w Muzeum Czartoryskich, skąd w 1953 r. trafiły do Wojewódzkiego Archiwum Państwowego w Krakowie. Prace porządkowe nad zespołem rozpoczęły się w 1937 r., lecz zostały przerwane na czas II wojny światowej. Powrócono do nich w 1953 r., a zakończono dwa lata później.