Data 1815-1872 oraz 1872-1918

Instytucja przechowująca Archiwum Nauki Polskiej Akademii Nauk i Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie

Wyjątkowe świadectwo dziejów nauki polskiej

Czas zaborów był dla polskiej nauki okresem niezwykle trudnym. Nie było mowy nie tylko o nieskrępowanych badaniach, ale i o zachowaniu ciągłości badawczej poszczególnych gałęzi wiedzy. Działające w latach 1815–1872 Towarzystwo Naukowe Krakowskie było instytucją, która w tych warunkach podjęła się niezwykle trudnego zadania, jakim było budowanie i rozwijanie polskiej nauki – między innymi poprzez inicjowanie i kształtowanie badań naukowych, podejmowanie inicjatyw wydawniczych oraz przewodzenie życiu naukowemu. Szeregi towarzystwa zasilali przez lata najwybitniejsi przedstawiciele polskiej nauki i kultury, wśród nich: książę Adam Jerzy Czartoryski, Ignacy Domeyko, Aleksander Fredro, Oskar Kolberg, Joachim Lelewel, Jan Matejko, Adam Mickiewicz, Jan Śniadecki. Towarzystwo, związane u zarania swej działalności z Uniwersytetem Jagiellońskim, dało w 1872 roku początek Akademii Umiejętności, obecnie Polskiej Akademii Umiejętności.

Zespół akt Towarzystwa Naukowego Krakowskiego, liczący około 2,5 m.b. ksiąg i luźnych dokumentów, to jedyny w swoim rodzaju, szczegółowy opis działania instytucji, która poprzez rozwój nauk i kształcenie kolejnych pokoleń kładła podwaliny pod niepodległe państwo polskie. Akta te są tym cenniejsze, że przez lata Towarzystwo było jedyną tego rodzaju organizacją na ziemiach polskich, a dokumentacja jej działalności zachowała się w stanie niemal kompletnym (przetrwała bez większych uszczerbków zarówno czas zaborów, jak i obie wojny światowe).

Prowadzone z wielką starannością dzienniki podawcze, skrupulatnie spisywane księgi protokołów, akta oddziałów i komisji, a także akta majątkowo-finansowe to materialny obraz kształtowania się nowoczesnej nauki polskiej. Zawarty jest w nich niezwykle cenny materiał do badań dziejów nauk humanistycznych, ścisłych i przyrodniczych (między innymi z zakresu botaniki, geologii i zoologii), piśmiennictwa i języka polskiego, a także pionierskie inicjatywy dotyczące ochrony zabytków archiwalnych i muzealnych. Akta Towarzystwa Naukowego Krakowskiego dokumentują również proces jego przekształcania w Akademię Umiejętności, ukazując dalszą drogę rozwoju organizacyjnego i naukowego jedynej na ziemiach polskich instytucji naukowej, reprezentującej naukę polską również w kontaktach zewnętrznych.

Zobacz skany obiektów.