Epokowy akt polskiego parlamentaryzmu, który wstrząsnął porządkiem powiedeńskim w Europie i stał się testamentem duchowym Wielkiej Emigracji.
Uchwalony 25 stycznia 1831 roku na Zamku Królewskim w Warszawie przez połączone izby sejmowe Akt detronizacji cara Mikołaja I jest symbolem dążeń niepodległościowych narodu polskiego.
Akt detronizacji został uchwalony przez posłów i senatorów pod wpływem nacisków ludu stolicy. Zebrani mieszkańcy Warszawy zgromadzeni na sali obrad aktywnie wyrażali aprobatę lub dezaprobatę względem kolejnych mówców. Ważnym środkiem nacisku na członków izby poselskiej i senatorskiej była demonstracja ku czci straconych dekabrystów, zorganizowana przez radykalnych członków Towarzystwa Patriotycznego. Pochód pod przewodnictwem Adama Gurowskiego oraz księdza Aleksandra Pułaskiego dotarł w odpowiednim czasie na Plac Zamkowy i zatrzymał się tuż pod oknami Sejmu. Poseł Jan Ledóchowski zaczął wówczas wykrzykiwać hasło: „Nie ma Mikołaja!”, co wywołało entuzjazm publiczności i posłów. W takiej atmosferze podpisano uchwałę, zredagowaną przez sekretarza stanu Juliana Ursyna Niemcewicza.
Ogłaszając bezkrólewie Polska rozpoczęła formalną wojnę z Rosją. Upokorzony car, który nigdy nie dostał do rąk własnych aktu detronizacji, podjął decyzję o działaniach odwetowych. Na ziemie Królestwa Polskiego wkroczyła armia rosyjska. Po dziewięciu miesiącach powstanie listopadowe zostało całkowicie stłumione.
Rozpoczął się okres represji rosyjskich wobec społeczeństwa polskiego. Konstytucję z 1815 roku zastąpiono Statutem Organicznym, podpisanym przez Mikołaja 26 lutego 1832 roku. Jego głównym postulatem było wcielenie Polski do Imperium Rosyjskiego. Odrębne wojsko polskie przestało istnieć i wprowadzono w jego miejsce wojskowo-policyjną dyktaturę carskich namiestników.
Polskie dziedzictwo kulturalne poddane zostało grabieży. Całe księgozbiory oraz archiwa wywożono do Petersburga i w głąb Rosji, aby zahamować rozwój polskiej nauki. Królestwo w coraz większym stopniu było podporządkowywane Imperium Rosyjskiemu, które próbowało zniszczyć pamięć o polskiej historii i dziedzictwie kulturowym.
Oryginał aktu został wywieziony z Warszawy w czasie wojny polsko-rosyjskiej w 1831 r. Po półwiecznej tułaczce dzielonej z emigrantami, przemycany przez kordony, tropiony przez tajną policję carską, wolą ostatnich żyjących posłów znalazł bezpieczną przystań w Bibliotece Polskiej w Paryżu.
Akt detronizacji cara Mikołaja I, Biblioteka Polska w Paryżu.