Data 1919–1920

Instytucja przechowująca Muzeum Plakatu w Wilanowie, Oddział Muzeum Narodowego w Warszawie

„Do broni! Ojczyzna was wzywa!”

Młode, odradzające się po latach niebytu, państwo polskie już u progu niepodległości w 1919 roku stanęło w obliczu ogromnego zagrożenia – inwazji ze strony Rosji Radzieckiej. Skuteczny najazd potężnego sąsiada pogrzebałby marzenia Polaków o własnym państwie, dlatego władze, wspierane przez wiele środowisk niepodległościowych, robiły wszystko, żeby zmobilizować społeczeństwo wobec nieuchronnej konfrontacji militarnej.

Działania mobilizacyjne były widoczne szczególnie wyraźnie w dziedzinie propagandy. Stawiała sobie ona za cel pozyskanie możliwie jak najszerszych mas społeczeństwa do podjęcia wysiłku wojennego. Jednymi z najbardziej sugestywnych przykładów działań propagandowych były masowo drukowane plakaty werbunkowe, które wzywały do wstępowania w szeregi Armii Ochotniczej lub nakłaniały do finansowego wspierania działań wojskowych. Aspekt perswazyjny plakatów polegał nie tylko na odwoływaniu się do patriotycznego obowiązku Polaków, ale także na demonizowaniu wizerunku wroga. Barbarzyńskie – jak je przedstawiano – hordy Sowietów reprezentowały odmienne wartości, nieznane w kręgu europejskich demokracji. Autorzy plakatów pokazywali zderzenie tych dwóch cywilizacji jako odwieczną walkę dobra ze złem – wrogom przydawano karykaturalne rysy i przypisywano brak poszanowania elementarnych zasad cywilizacyjnych, które „azjatyccy najeźdźcy” chcieli unicestwić, a w ich miejsce ustanowić nowy, obcy naszej kulturze i tradycji ład społeczny.

Na plakatach pojawiały się emocjonalne hasła, które korespondowały z grafikami: „Jak na opoce oprze się Państwo Polskie na pożyczce złotej!”, „Nam twierdzą będzie każdy próg”, „Do broni! Ojczyzna was wzywa!” czy cytat z Józefa Piłsudskiego „Rzeczą żołnierza jest stworzyć dla Ojczyzny piorun, co błyska, a gdy trzeba – uderzy”.

Autorami plakatów z lat 1919–1920 byli wybitni artyści (m.in. Edmund Bartłomiejczyk, Bogdan Nowakowski, Edmund John, Kamil Mackiewicz, Stanisław Sawiczewski, Felicjan Szczęsny Kowarski), zajmujący się nie tylko grafiką projektową, ale także malarstwem, ilustratorstwem czy architekturą wnętrz. Ich praca jest dowodem na zaangażowanie środowiska artystycznego w wysiłek całego społeczeństwa na rzecz obrony niepodległości.