Pamięć Polski

W III edycji Polskiej Listy Krajowej Programu UNESCO Pamięć Świata uhonorowano obiekty związane z jubileuszem setnej rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości.

Program Pamięć Świata powstał w 1992 roku z inicjatywy Organizacji Narodów Zjednoczonych do Spraw Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO). Jego celem jest zachowanie wielowiekowego dziedzictwa dokumentacyjnego ludzkości, nie tylko poprzez działanie na rzecz jego ochrony, ale też podnoszenie świadomości na temat jego istnienia i znaczenia oraz jak najszersze udostępnianie społeczeństwu. W ramach programu tworzone są listy dziejowych pomników piśmiennictwa – światowa i krajowe.

W wyniku prac Polskiego Komitetu Programu UNESCO Pamięć Świata, w skład którego wchodzą przedstawiciele największych polskich archiwów, bibliotek oraz środowisk naukowych w 2014 r. powstała Polska Lista Krajowa Programu UNESCO Pamięć Świata. Komitetowi przewodzi Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych. Między 28 a 30 września 2018 r. odbyła się już trzecia edycja tego ważnego wydarzenia.

Co dwa lata Polska Lista Krajowa Programu UNESCO Pamięć Świata wzbogaca się o kolejne obiekty o szczególnej wartości historycznej przechowywane w archiwach, bibliotekach, muzeach i instytutach. Trzecia edycja Listy, przypadająca w roku obchodów setnej rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości, w wyjątkowy sposób wyróżnia świadectwa polskich dążeń niepodległościowych oraz odradzania się państwa polskiego po 123 latach niewoli.

Komitet Krajowy uhonorował wpisem na tegoroczną Listę następujące obiekty:

1. Józef Pawlikowski, Czy Polacy wybić się mogą na niepodległość? pierwodruk z 1800 r.
   Miejsce przechowywania: Biblioteka Narodowa w Warszawie
2. Stefan Żeromski, Przedwiośnie – rękopis oprawny, autograf (ok. 1921–1924 r.)
   Miejsce przechowywania: Biblioteka Narodowa w Warszawie
3. Towarzystwo Naukowe Krakowskie jako korzenie Polskiej Akademii Umiejętności 1815-1872-1918
   Miejsce przechowywania: Archiwum Nauki Polskiej Akademii Nauk i Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie
4. Uchwała połączonych Izb Sejmowych w sprawie wprowadzenia kokardy narodowej z 7 lutego 1831 r.
   Miejsce przechowywania: Towarzystwo Historyczno-Literackie, Biblioteka Polska w Paryżu
5. Henryk Sienkiewicz, Trylogia. Autografy powieści: Ogniem i mieczem, Potop, Pan Wołodyjowski (1882-1888)
   Miejsce przechowywania: Zakład Narodowy im. Ossolińskich we Wrocławiu
6. Dekret Rady Regencyjnej z dnia 31 października 1918 r. o opiece nad zabytkami sztuki i kultury
   Miejsce przechowywania: Archiwum Akt Nowych
7. Afisz „Rada Regencyjna do Narodu Polskiego!” z 11 listopada 1918 r.
   Miejsce przechowywania: Biblioteka Narodowa w Warszawie
8. Zespół akt Naczelny Komitet Narodowy (1914-1920)
   Miejsce przechowywania: Archiwum Narodowe w Krakowie
9. Dokumentacja Polskiej Organizacji Wojskowej (1914-1920)
   Miejsce przechowywania: Wojskowe Biuro Historyczne Centralne Archiwum Wojskowe
10. Akta Wydziału Narodowego Polskiego (1917-1918)
    Miejsce przechowywania: Muzeum Polskie w Ameryce i Muzeum Romantyzmu w Opinogórze
11. Akta Adiutantury Generalnej Naczelnego Wodza (1918-1922)
    Miejsce przechowywania: Instytut Józefa Piłsudskiego w Ameryce
12. Dokumenty Powstania Wielkopolskiego (1918-1919)
    Miejsce przechowywania: Archiwum Państwowe w Poznaniu i Muzeum Historii Miasta Poznania, Oddział Muzeum Narodowego w Poznaniu
13. Atlas, mapa i rękopisy Eugeniusza Romera związane z jego działalnością w procesie kształtowania granic Polski (1916-1920)
    Miejsce przechowywania: Biblioteka Jagiellońska w Krakowie
14. Traktat pokoju miedzy Polską a Rosją i Ukrainą, podpisany w Rydze 18 marca 1921 r.
    Miejsce przechowywania: Archiwum Ministerstwa Spraw Zagranicznych
15. Akt pamiątkowy objęcia Górnego Śląska przez rząd Rzeczypospolitej Polskiej podpisany 16 lipca 1922 roku w Katowicach
    Miejsce przechowywania: Archiwum Państwowe w Katowicach
16. Plakaty z okresu wojny polsko-bolszewickiej (1919-1920)
    Miejsce przechowywania: Muzeum Plakatu w Wilanowie, Oddział Muzeum Narodowego w Warszawie
17. Film Polonia Restituta (1928 r.)
    Miejsce przechowywania: Narodowe Archiwum Cyfrowe i Filmoteka Narodowa – Instytut Audiowizualny
18. Polska jednostka monetarna – ZŁOTY – zespół monet, ich prób oraz wzorów banknotów ([1919] 1924)
    Miejsce przechowywania: zbiory Narodowego Banku Polskiego
19. Dokumenty związane z budową portu w Gdyni (1921-1927)
    Miejsce przechowywania: Archiwum Akt Nowych i Muzeum Miasta Gdyni
20. Projekt Dekretu o Ordynacji Wyborczej do Sejmu Ustawodawczego z 6 grudnia 1918 r.
    Miejsce przechowywania: Archiwum Akt Nowych
21. Depesze Poselstwa RP w Bernie z lat 1940-1945
    Miejsce przechowywania: Archiwum Akt Nowych

Oficjalna uroczystość wręczenia certyfikatów wpisu na Polską Listę Krajową Programu UNESCO Pamięć Świata odbyła się 28 września 2018 r. o godzinie 11.00 w Belwederze. Miejsce to wpisuje się w szczególny charakter edycji. Siedziba naczelnika państwa Marszałka Józefa Piłsudskiego stanowi symbol dla odrodzonego państwa polskiego. W drugiej części uroczystości nastąpiło oficjalne otwarcie wystawy przygotowanej we współpracy z instytucjami przechowującymi uhonorowane wpisem egzemplarze.

Wydarzeniu przyświeca idea podkreślenia znaczenia dziedzictwa kulturowego oraz upowszechniania wiedzy o będących świadectwem polskiej drogi do niepodległości obiektach. W tym celu w dniach 29 i 30 września zorganizowano Dni Otwarte, podczas których zabytkowe przestrzenie Belwederu zostały udostępnione dla wszystkich zainteresowanych. Odwiedzający mogli obejrzeć wystawę ‘Pamięć Polski. Dokumenty Niepodległej’ prezentującą wyróżnione eksponaty.

Wydarzenie zostało objęte patronatem narodowym Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej Andrzeja Dudy w Stulecie Odzyskania Niepodległości 1918-2018.